Gooit de oorlog in Oekraïne de energietransitie in een stroomversnelling? – Deel I
De invasie van Rusland in Oekraïne legt pijnlijk bloot hoe afhankelijk Europa is van Russisch gas en andere grondstoffen. Er is nu dan ook een sterke politieke roep om het huidige energiesysteem om te vormen naar een systeem dat gebaseerd is op goedkope, hernieuwbare en betrouwbare energie; een nieuw energiesysteem. Er wordt momenteel koortsachtig gezocht naar alternatieven en nieuwe grondstofproducenten en -leveranciers en ook ligt een versnelling van de EU Green Deal op tafel. De huidige ontwikkelingen zijn dan ook een uitgelezen moment om knopen door te hakken voor zowel de korte als lange termijn. Dit vraagt om een zorgvuldige analyse van de huidige aanpak maar ook om een herijking van de geopolitieke bril.
De keuzes die de komende periode gemaakt gaan worden, gaan grote gevolgen hebben voor de Europese energietransitie. Hezelburcht kijkt in een aantal artikelen met een kritische blik naar deze ontwikkelingen en wat het mogelijk betekent voor het subsidielandschap en het financieren van duurzame alternatieven. In deel I gaan we eerst wat dieper in op hoe Europa afhankelijk is geworden van (Russisch) gas.
Het energietrilemma
Het streven om de afhankelijkheid van Rusland te verminderen en een omslag te maken naar een zelfvoorzienend en hernieuwbaar energiesysteem is niet nieuw en al zeker meer dan tien jaar een belangrijk onderwerp van discussie. Achteraf gezien is het makkelijk om te constateren dat Europa een achterstand heeft opgelopen, maar voor nu moet gekeken worden naar de toekomst. Daarvoor is het belangrijk om de beweegredenen achter deze achterstand te begrijpen en mee te nemen in het toekomstige beleid. Een basis voor deze analyse is om te kijken naar de stabiliteit van ons huidige energiesysteem, welke afhangt van drie criteria die bekend staan als het Energietrilemma: Energietrilemma: een verkenning van het Belgische elektriciteitslandschap in 2030; Johan Albrechts.
- Continuïteit van de voorziening
- Kosten
- Milieueffect
Wat houdt het trilemma in?
Criteria 1 en 2 waren vroeger argumenten waarmee de olie- en gasvoorziening in stand werd gehouden; het kan vrijwel continu geleverd worden en het was relatief goedkoop. De langetermijn-prijzen blijven lastig te voorspellen, de vrees voor continuïteit zal echter een stuk zwaarder gaan drukken op de balans. Het derde criteria heeft helaas ook afgelopen jaren een ondergeschikte rol gespeeld. De afgelopen tien jaar lag de ETS prijs (kosten per ton CO2-uitstoot) laag, waardoor er geen sterke incentive was om ‘nog meer te vergroenen’ en te investeren in hernieuwbare energiebronnen, energie-efficiëntie, elektrificatie en andere duurzame oplossingen.
Vooral ten opzichte van 10 jaar geleden waren diverse hernieuwbare energiebronnen te duur. Hier zijn wel belangrijke (technologische) stappen gezet. Zo zijn bijvoorbeeld de kosten van (offshore) wind en solar PV drastisch gereduceerd (al dan niet dankzij de diverse subsidieprogramma’s!) en zijn deze pas afgelopen jaren echt competitief geworden ten opzichte van de productie van grijze elektriciteit. Al met al heeft dit ertoe geleid dat gas, ook door de Europese Commissie (EC), werd gezien als een belangrijke transitiebrandstof.
Energietransitie
De recente ontwikkelingen onderstrepen nog maar eens het spanningsveld tussen de criteria van het energietrilemma en bijbehorende beperkingen en uitdagingen. Het streven naar bijvoorbeeld meer duurzaamheid kan de andere criteria onder druk zetten en vice versa. Het toont ook aan waarom de energietransitie tot dusver zo moeilijk is gebleken. Desondanks is het belangrijk om de onafhankelijkheid te waarborgen met een divers palet aan energiebronnen. Zo zal Europa in de toekomst minder afhankelijk worden van één land of energiebron. Er is niks mis met wederkerigheid onder landen, dit is in zekere mate belangrijk voor de stabiliteit van Europa. Het is wel van belang dat hier een balans in gevonden wordt die momenteel nog ontbreekt.
Hoe nu verder?
Er moet dus nog meer vaart achter nieuwe energiealternatieven worden gezet wil Europa op termijn de afhankelijk van Rusland te verminderen. In deel II gaan we dieper in op een aantal plannen en programma’s waarmee de Europese Commissie dit op zowel de lange als korte termijn wil bereiken.
Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel? Specialist dr. Bram van Weerdenburg spart graag met u over wat de gevolgen van de oorlog betekenen voor de subsidiekansen. Neem contact met hem op via b.vanweerdenburg@hezelburcht.com of bel naar 088 495 20 00.
